Biblioteki Podwórkowe są jednym z projektów obecnych najdłużej w działaniach Ruchu ATD. Ojciec Wrzesiński podkreślał, że wiedza to nie prezent ani przywilej, tylko prawo. Każdy powinien z niego korzystać; rozwijać swoje talenty i zainteresowania poprzez uczestnictwo w kulturze. Na tym gruncie powstały Biblioteki Podwórkowe, które w założeniach mają dotarcie do osób, dla których dostęp do szeroko pojętej kultury jest utrudniony. Pierwsza Biblioteka Podwórkowa w Polsce powstała w 2005 r. Od tego czasu podobne inicjatywy były realizowane w różnych miejscach, ale przede wszystkim tam, gdzie istnieją przeszkody w dostępie do wiedzy.
Idea Bibliotek Podwórkowych zakłada, że raz w tygodniu grupa wolontariuszy spędza około 2 godzin z dziećmi i ich rodzicami na wspólnym czytaniu książek oraz na rozwijaniu różnych zajęć w oparciu o czytane książki.
Głównymi celami Bibliotek Podwórkowych są: wsparcie dla dzieci i rodzin, tworzenie pozytywnego nastawienia do zdobywania wiedzy, wzmocnienie świadomości uczestnictwa w kulturze i wyrównanie dostępu do działań edukacyjnych i kulturalnych. Jest to możliwe do zrealizowania dzięki regularnemu zaangażowaniu wolontariuszy i wykorzystaniu książki jako medium w procesie komunikacji. Książka umożliwia rozmowę i spotkanie. Towarzystwo wolontariusza ma wzmocnić dziecko w tym, kim jest. Bycie słuchanym i docenianym pozwala dziecku pokazać to, co umie, co lubi, jakie jest i co przeżywa. Biblioteka Podwórkowa ma być dla dziecka przestrzenią wolności. Nie tylko pozwala na odcięcie się od codziennych trosk, ale też stwarza okazję do samostanowienia, poszukiwania, odkrywania i stawiania granic. Dzięki regularnym spotkaniom w miejscach widocznych, np. na chodniku, na stopniach klatki schodowej, Biblioteka Podwórkowa umożliwia nawiązanie trwałych relacji opartych na zaufaniu między dziećmi, ich rodzinami i wolontariuszami oraz podjęcie pierwszych kroków ku głębszemu uczestnictwu w życiu społecznym.
W 30 krajach na świecie istnieje blisko 150 Bibliotek Podwórkowych animowanych przez wolontariuszy w duchu proponowanym przez ATD Czwarty Świat.
Biblioteki Podwórkowe na Bielanach
W 2021 r. ATD odnowiło dialog z Urzędem Dzielnicy m.st. Warszawy Bielany i Mediateką START-METĄ przy ul. Szegedyńskiej 13A na temat powstania regularnych Bibliotek Podwórkowych. Rozmowy te zostały wstrzymane w marcu 2020 r. z powodu pandemii COVID-19. Kilka lat wcześniej pracowniczka Mediateki, a zarazem wolontariuszka ATD, prowadziła na Szegedyńskiej 13A zajęcia o zbliżonym charakterze.
W porozumieniu z Mediateką START-METĄ od października 2021 r. zaczęliśmy prowadzić sobotnie zajęcia. Kilka pierwszych spotkań odbyło się na zewnątrz, na placu zabaw. Wtedy udało nam się poznać kilkoro dzieci mieszkających w okolicznych blokach. Późną jesienią przenieśliśmy nasze działania do sali. Wtedy uczestnikami spotkań byli w większości młodzi czytelnicy Mediateki. Wraz z uczestnikami Bibliotek oraz ich rodzicami malowaliśmy, graliśmy w gry planszowe, robiliśmy biżuterię z koralików, czytaliśmy i oglądaliśmy książki.
Żeby lepiej poznać sytuację rodzin mieszkających w okolicy, w której prowadzimy Biblioteki, spotkaliśmy się z panią dyrektor oraz pracownikami Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Bielany m.st. Warszawy. Dzięki temu dowiedzieliśmy się więcej o osiedlu, na którym działamy, planach Urzędu Dzielnicy w ramach wsparcia jego mieszkańców oraz o innych miejscach w dzielnicy, gdzie potencjalnie warto prowadzić działania dla dzieci.
Zimą uczestnicy Bibliotek Podwórkowych wzięli udział w konkursie zrealizowanym przez ATD w temacie Międzynarodowego Dnia Walki z Ubóstwem 2021: „Wspólne budowanie przyszłości: Położyć kres trwałemu ubóstwu, szanować wszystkich ludzi i naszą planetę”. Zadanie polegało na wykonaniu grupowej pracy plastycznej dowolną techniką artystyczną. Przeprowadziliśmy warsztaty, podczas których przeczytaliśmy historię dzieci z Demokratycznej Republiki Konga pt. „Razem możemy coś zmienić”. Wspólnie z dziećmi rozmawialiśmy na tematy dotyczące ubóstwa, szacunku do każdego człowieka oraz kryzysu klimatycznego. W drugiej części warsztatów dzieci wykonały prace plastyczne, które wzięły udział w konkursie. W naszym konkursie każdy był wygranym, dlatego wszystkie prace zostały zaprezentowane podczas oficjalnej wystawy w kwietniu 2022 r. w Centrum Promocji Kultury w Dzielnicy Praga-Południe m.st. Warszawy.
Początki wiosny i pierwsze ciepłe dni pozwoliły nam znowu wychodzić na zewnątrz i spotykać dzieci na podwórku. Udało się nawiązać nowe kontakty. Coraz więcej mieszkańców osiedla włączało się w zajęcia i zapraszało swoich kolegów. W tym okresie szczególną popularnością cieszyły się zajęcia sportowe: gry i zabawy ruchowe, badminton, gra w piłkę, taniec.
W jedną z sobót odkryliśmy talent muzykalny dzieci podczas warsztatów poprowadzonych przez artystę muzycznego, Noe Nitota, który przyniósł ze sobą rozmaite przenośne, nie klasyczne instrumenty. Wspólnie graliśmy , bawiliśmy się i improwizowaliśmy, eksperymentując z rytmem, głośnością oraz rozmaitością dźwięków.
Na zajęciach plastycznych m.in. zamieniliśmy denka od pustych butelek w kolorowe żółwie, a kartki papieru w trójwymiarowe zwierzęta oraz domki z otwieranymi oknami i drzwiami. Lepiąc warzywa i owoce z plasteliny, rozmawialiśmy o tym, co lubimy jeść, dzieliliśmy się wiedzą w temacie żywienia i żartowaliśmy.
Na Bibliotekach Podwórkowych nie mogło oczywiście zabraknąć pracy z książką. Z literatury dzieci dowiedziały się nowych rzeczy o budowie ciała człowieka, przyrodzie, różnych kulturach i krajach. Śmiały się przy humorystycznych historiach, wzruszały przy poważnych. Dużą popularnością cieszyły się książki interaktywne, wymagające aktywnego udziału czytelników: patrzenia na obrazki przez kolorowe lupy, potrząsania książką albo przekładania folii, której usunięcie ze strony pozwalało „uwolnić” zwierzęta.
Poza regularnymi spotkaniami ATD organizuje dla uczestników Bibliotek wycieczki edukacyjne i integracyjne. W maju, z inicjatywy uczestników zajęć, młodzi mieszkańcy osiedla oprowadzali nas po okolicy, opowiadając o ważnych dla siebie miejscach. Dowiedzieliśmy się, z jakimi wyzwaniami mierzą się młode osoby na osiedlu, co lubią, a czego się obawiają. Odkryliśmy lokale serwujące najlepsze lody i świeże bułeczki.
Pod koniec czerwca zabraliśmy grupę 11 dzieci do parku linowego na terenie dzielnicy Bielany. Przed wyruszeniem w drogę posililiśmy się pysznymi goframi z lokalnej budki. Ta energia przydała się, bo dzieci miały do pokonanie trudne trasy. Podjęcie wyzwania i przełamanie lęku przed wysokością dało dużo satysfakcji. Okazało się, że czasem potrzebne było wzajemne wsparcie, co dodatkowo zacieśniło więzi. Niestrudzeni uczestnicy wycieczki znaleźli jeszcze siły do gry w badmintona i zabawy w blasku letniego słońca.
Regularne spotkania pozwoliły zbudować zaufanie, zacieśnić przyjaźnie i lepiej się poznać. Rozmawialiśmy zarówno na lekkie tematy, jak i na poważne. Razem z dziećmi uczyliśmy się nowych rzeczy z książek i od siebie nawzajem. Pierwszy rok szkolny z Bibliotekami Podwórkowymi na Bielanach okazał się wspaniałym czasem dla dzieci, rodziców, którzy dołączali do zajęć oraz wolontariuszy i zmotywował nas do kontynuacji działania.