Godna praca i zabezpieczenie społeczne. Godność dla wszystkich w praktyce.
Złe traktowanie, nieadekwatne wynagrodzenia, niemożność podjęcia formalnego zatrudnienia1, codzienne mierzenie się z barierami – to tylko ogólny zarys tego, z czym muszą mierzyć się osoby żyjące w skrajnym ubóstwie. Ci najbardziej wykluczeni nie mają wyboru i muszą akceptować nieakceptowalne. Pomimo wielogodzinnej pracy, nie są w stanie zarobić wystarczająco, aby utrzymać siebie i swoje rodziny. Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) szacuje, że prawie dwie trzecie pracującej ludności na świecie, czyli ponad dwa miliardy ludzi, to pracownicy nieformalni, przy czym najwyższy poziom nieformalności pracowniczej występuje w Ameryce Łacińskiej i subsaharyjskiej Afryce. W 2020 roku tylko 46,9% ludności na świecie miało dostęp do co najmniej jednego świadczenia w ramach zabezpieczenia społecznego, pozostawiając ponad połowę ludności całkowicie niechronioną. Praca nieformalna występuje także w krajach o wysokich dochodach, zwłaszcza wśród marginalizowanych i nieudokumentowanych pracowników. Dla ludzi doświadczających chronicznego ubóstwa brak godnych warunków pracy i godnego zabezpieczenia społecznego tworzy poczucie niepewności, które pozbawia ich kontroli nad własnym życiem oraz naraża na wyzysk, upokorzenie i uczucie bezcelowości, uniemożliwiając pełne uczestnictwo w życiu społecznym.
Mój mąż musi godzić się na wykorzystywanie […] Ludzie są pozbawieni podstawowych środków i nie mają innego wyboru.
Georgette, Liban
Musiałam godzić się na złe traktowanie, nieadekwatną wypłatę i wiele godzin niewolniczej pracy. Wiele wycierpiałam i stale towarzyszyły mi koszmary.
Ana Isabel, Peru
[…] ludzie korzystający z pomocy społecznej są nazywani „leniami”. Inni myślą, że nasz brak pracy to wybór, ale nie mają pojęcia o barierach, z jakimi się mierzymy w poszukiwaniu pracy.
Nicolas, Belgia
Bank Światowy szacuje, że w ciągu najbliższej dekady miliard młodych ludzi spróbuje wejść na rynek pracy, ale mniej niż połowa z nich znajdzie rzeczywiste formalne zatrudnienie. Ludzie bezpośrednio dotknięci skrajnym ubóstwem będą doświadczać dyskryminacji, nie będąc w stanie znaleźć godnej pracy ze względu na swój status społeczno-ekonomiczny, niższy poziom wykształcenia i wyszkolenia, a także ze względu na piętno związane z byciem biednym. UNICEF szacuje, że w najmniej rozwiniętych krajach nieco ponad jedno na czworo dzieci (w wieku od 5 do 17 lat) pracuje w sposób szkodliwy dla ich zdrowia i rozwoju, co zagraża możliwości wyjścia zarówno im, jak i ich rodzinom z ubóstwa. Dyskryminacja dotyka także kobiet, które według MOP stanowią 58% siły roboczej w sektorze nieformalnym. Kobiety często bywają najgorzej wynagradzane, najbardziej marginalizowane i częściej są ofiarami molestowania seksualnego w pracy. Pomimo tego, że praca kobiet przyczynia się do rozwoju gospodarki, zwiększenia dobrobytu jednostek, rodzin i społeczeństw, praca opiekuńcza i domowa jest niepłatna, niedoceniana i pomijana w programach politycznych.
Godność osoby ludzkiej jest jej nieodłączną częścią, a jednak rzeczywiste doświadczenia ludzi w kryzysie ubóstwa, ich sytuacja życiowa, dostęp do godnej pracy i zabezpieczenia społecznego są dalekie od obietnicy prawa do pracy i życia w godności uwypuklonej w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i potwierdzonej w Agendzie 2030 na rzecz wyeliminowania ubóstwa we wszystkich jego formach. Rzeczywistość staje się tym bardziej szokująca, gdy weźmie się pod uwagę ogromne bogactwo, wiedzę i postęp technologiczny, które mogłyby zakończyć ubóstwo już wiele dekad temu. Niemniej dyskryminacyjne instytucje społeczne, niesprawiedliwe systemy, prawa, polityki i działania przyczyniają się do tego, że ubóstwo bezustannie trwa, a nierówności się pogłębiają. Z okazji Międzynarodowego Dnia Walki z Ubóstwem w 2023 roku podkreślamy nieodłączne ze sobą „godne warunki pracy” i „zabezpieczenie społeczne” jako czynniki przyczyniające się do wyeliminowania ubóstwa i osiągnięcia godności w praktyce.
Godna praca dla wszystkich – MOP definiuje godną pracę jako „produktywną pracę w warunkach wolności, równości, bezpieczeństwa i ludzkiej godności”. Godna praca musi być rozumiana w kontekście godnego życia i uwzględniać ukryte wymiary ubóstwa: niesprawiedliwe traktowanie przez instytucje, nieuznawanie wkładu w społeczeństwo, które przyczyniają się do zwiększenia cierpienia ciała, umysłu i serca. Godna praca jest częścią zapobiegania im: tworzy środowisko walczące z systemową alienacją, wolne od uprzedzeń i otwarte na tych, którzy są najbardziej wykluczeni. Godna praca przekształca nierówne relacje władzy, uznając pracownika za posiadacza praw, któremu należy zapewnić wsparcie w zdobyciu odpowiednich kwalifikacji do wykonywania swojej pracy, a także godziwą płacę, uczciwe zabezpieczenie społeczne oraz poczucie bezpieczeństwa. Zapewnienie takich warunków pomaga odzyskać sprawczość nad swoim życiem i czynnie planować swoją przyszłość.
Uniwersalne zabezpieczenie społeczne – w świecie pełnym niepewności każda osoba ma prawo do odpowiedniego zabezpieczenia swojego przychodu i ochrony przed różnego rodzaju zagrożeniami, w tym przed kryzysem ubóstwa. Państwa powinny w tym celu skupić wszystkie dostępne dla nich środki, aby zabezpieczenie społeczne stało się rzeczywistością każdego. Elementem tego jest poświęcenie uwagi tym, którzy są najbardziej wykluczeni i ludziom zmagającym się z chronicznym ubóstwem, gdyż często nie są w stanie walczyć o własne prawa z powodu braku tożsamości prawnej i wstydu związanego z byciem biednym. Zaprojektowanie i wdrażanie uniwersalnego zabezpieczenia społecznego wymaga od rządów państw zaangażowania odpowiednich instytucji, aby zapewnić efektywność podejmowanych działań.
W naszych wysiłkach na rzecz postępu kierujmy się godnością jako kompasem, tak aby zapewnienie poszanowania i przestrzegania podstawowych praw człowieka i sprawiedliwości społecznej znalazło się
w centrum krajowego i globalnego procesu decyzyjnego. Godność służąca za nasz kompas pomoże również kształtować globalną gospodarkę, która priorytetowo traktuje ludzi i planetę ponad maksymalizację zysków korporacyjnych i zapewni sprawiedliwość społeczną, pokój i dobrobyt. Potrzebujemy silnych partnerstw takich jak Globalnego Partnerstwa na rzecz Powszechnej Ochrony Socjalnej i Globalnej Koalicji na rzecz Sprawiedliwości Społecznej, aby razem zwalczać nierówności.
Siedemnasty października to promyk nadziei; to dzień, który znosi ciszę i trwałość przemocy ubóstwa. To nasza szansa, aby sprostać wymaganiom obietnicy stawiania na pierwszym miejscu tych, którzy do tej pory pozostawali w tyle, oraz upewnić się, że walka o godność wszystkich staje się rzeczywistością.
1Zatrudnienie formalne to zarejestrowane, uznawane i chronione przez prawo pracy.